Przywileje Szlacheckie

pitt

PRZYWILEJ W CIENI - 1228
Nadany przez: Władysława Laskonogiego
Opis: Nadany dla możnowładztwa małopolskiego. Potwierdzono odrębność ziem dzielnicowych, określono prerogatywy dla urzędników dzielnicowych i zatwierdzono przestrzegania przywilejów.

PRZYWILEJ W LUTOMYŚLU - 1291
Nadany przez: Wacława II Czeskiego
Opis: Przywilej dla trzech stanów polskiego społeczeństwa: duchownego, szlachty i mieszczan. Zapewniał nienakładanie nowych podatków oraz obsadzanie urzędów w porozumieniu z dostojnikami danej ziemi. Gwarantował ponad to dotychczasowe prawa.

PRZYWILEJ W BUDZIE- 1355
Nadany przez: Ludwika Węgierskiego
Opis: Nadany szlachcie za uznanie Węgierskiego w przyszłości królem. Określa świadczenia szlachty na rzecz państwa. Ustanawia wynagrodzenia za straty w wyprawach poza granicami kraju.

PRZYWILEJ KOSZYCKI - 1374
Nadany przez: Ludwika Węgierskiego
Opis: Nadany szlachcie w celu zapewnienia tronu jednej ze swoich córek. Szlachta została zwolniona ze wszystkich podatków i danin oprócz podarku w wysokości 2 groszy z każdego łanu chłopskiego. Urzędy zostały powierzone Polakom. Wypłacono odszkodowania za straty w wyprawach poza granicami kraju i zagwarantowano wykup szlachcica z niewoli. Zamki warowne od tej pory budowano na koszt króla.

PRZYWILEJ PIOTRKOWSKI - 1388
Nadany przez: Władysława Jagiełłę
Opis: Potwierdzono dotychczasowe przywileje. Król zobowiązuje się do wykupienia szlachcica, który trafiłby do niewoli podczas wyprawy poza granicami kraju oraz do wypłacenia żołdu (3 grzywny od kopii) podczas wyprawy zagranicznej. Nie powierzano zamków osobom obcej narodowości.

PRZYWILEJ CZERWIŃSKI - 1422
Nadany przez: Władysława Jagiełłę
Opis: Król zobowiązał się, że żaden szlachcic nie będzie pozbawiony swojego majątku bez wyroku sadowego. Zapewnił nietykalność majątkową. Zakazano łączenia stanowiska sędziego ziemskiego i starosty w jednym ręku. Król musiał uzyskać zgodę Rady Królewskiej na bicie monety (dotychczas były to regalia królewskie).

STATUT WARCKI - 1423
Nadany przez: Władysława Jagiełłę
Opis: Szlachta mogła wykupić majątki sołtysów "krnąbrnych i nieużytecznych" i sama wyceniała wartość sołectw. Ograniczono wychodźstwo chłopów ze wsi. Wprowadzono taksy wojewodzińskie - wojewodowie ustalali maksymalne ceny na wyroby rzemieślnicze.

PRZYWILEJE JEDLIŃSKO-KRAKOWSKIE - 1430 i 1433
Nadany przez: Władysława Jagiełłę
Opis: Przywilej został sformułowany w 1425 roku w Brześciu Kujawskim, nadany w Jedlinie i potwierdzony trzy lata później w Krakowie. Jagiełło nadał go szlachcie za koronację Władysława III i kontynuację dynastii Jagiellonów na tronie polskim. "Neminem captivabimus nisi iure victum" - "Nikogo nie będziemy więzić bez wyroku sądowego". Zapewniono nietykalność osobistą. Tylko szlachcic mógł zostać dostojnikiem kościelnym.

PRZYWILEJE NIESZAWSKO-CERKWICKIE - 1454
Nadany przez: Kazimierza Jagiellończyka
Opis: Nadany za cenę udziału szlachty w wojnie trzynastoletniej z Krzyżakami. Potwierdzono dotychczasowe przywileje. Bez zgody szlachty nie mogły być odtąd ustanawiane nowe prawa i podatki. Zgody sejmików ziemskich wymagało także powoływanie jej pod broń, tzw. pospolite ruszenie. Przywilej ten stał się podstawą polskiego parlamentaryzmu.

PRZYWILEJ PIOTRKOWSKI - 1496
Nadany przez: Jana Olbrachta
Opis: Nadany za cenę udziału wyprawie na Mołdawię. Szlachtę zwolniono z opłat celnych na towary własne i sól. Dla niej została zastrzeżona większość urzędów w państwie. Mieszczanie nie mogli nabywać dóbr ziemskich. Ceny towarów ustanawiali urzędnicy szlacheccy. Chłopi bez zgody pana nie mogli wyprowadzać się ze wsi. Tylko jeden syn chłopski mógł opuścić wieś w ciągu roku. Tylko jeden przedstawiciel rodziny chłopskiej mógł zmienić zawód i iść do miasta, jeśli był to jedynak nie mógł opuszczać wsi. Wprowadzono taksy wojewodzińskie na towary miejskie. Rozkwitała gospodarka folwarczano-pańszczyźniana.

PRZYWILEJ RADOMSKI - KONSTYTUCJA NIHIL NOVI - 1505
Nadany przez: Aleksandra Jagiellończyka
Opis: Król nie mógł wydać ustawy bez zgody senatu i izby poselskiej. Król nie mógł wprowadzić żadnych zmian (stąd nazwa "nihil novi" = "nic nowego") w przywilejach i prawach szlachty bez zgody Senatu i Sejmu.

1518
Nadany przez: Zygmunta Starego
Opis: Król zrzekł się sądzenia sporów między panami duchownymi i świeckimi a ich poddanymi - w dobrach ziemskich obowiązywało sądownictwo patrymonialne.

1520
Nadany przez: sejm w Toruniu i Bydgoszczy
Opis: Ustalono wymiar obowiązkowej pańszczyzny w wysokości 1 dnia w tygodniu. Zapewniono swobodę żeglugi dla szlachty po Wiśle. Ograniczono prawa sądów miejskich w razie, gdy sprawcą przestępstwa popełnionego w mieście był szlachcic.

ARTYKUŁY HENRYKOWSKIE - 1573
Nadane przez: Henryka Walezego
Opis: W dwudziestu jeden artykułach zagwarantowano "złotą wolność" szlachecką i tolerancję religijną. Następni królowie mieli być wybierani poprzez wolną elekcję. Władzę ustawodawczą pełnił dwuizbowy sejm z dwuletnią kadencją, zajmował się sprawami podatków, ceł i pospolitego ruszenia. Nad polityką zagraniczną kontrolę sprawował senat. Szesnastu rezydentów-senatorów kontroluje działalność króla. Szlachta ma prawo rokoszu, jeżeli król łamie prawo.